Kształcenie ustawiczne dorosłych - wymogiem współczesności
Proces kształcenia ustawicznego realizowany jest przez jednostki ludzkie indywidualnie, grupowo lub w ramach określonych instytucji. Proces ten podlega określonym prawidłowościom ujętym w zasady. W związku z tym wyróżnia się następujące zasady kształcenia ustawicznego:
-
„zasadę ukierunkowania kształcenia ustawicznego na indywidualne i społeczne cele;
-
zasadę świadomego, dobrowolnego i zdyscyplinowanego uczestnictwa w procesie kształcenia ustawicznego;
-
zasadę łączenia doświadczenia praktycznego z poznawaniem teorii naukowych;
-
zasadę jedności wiedzy, umiejętności, nawyków;
-
zasadę poszukiwania optymalnych dla danej jednostki treści, form i metod kształcenia ustawicznego;
-
zasadę łączenia kształcenia, samokształcenia i samodoskonalenia;
-
zasadę racjonalnego doboru treści kształcenia;
-
zasadę samokrytycznej kontroli postępów samokształcenia i kształcenia ustawicznego;
-
zasadę respektowania wskazań teorii samokształcenia;
-
zasadę sprawdzania w praktyce przydatności uzyskanej w procesie kształcenia ustawicznego wiedzy i umiejętności;
-
zasadę porównawczego analizowania problemów i treści kształcenia ustawicznego;
-
zasadę renowacji, restrukturyzacji i aktualizacji posiadanej przez daną jednostkę wiedzy naukowej;
-
zasadę pełnego, osobistego zaangażowania w procesie samokształcenia;
-
zasadę konfrontowania różnych źródeł wiedzy."7
W drugiej połowie dwudziestego wieku została sformułowana przez nauki humanistyczne i społeczne zasada kształcenia ustawicznego, zgodnie z którą, „w procesie programowania i organizowania edukacji we wszystkich jej wymiarach i na wszystkich poziomach należy respektować ciągłość doświadczeń, potrzeb, aspiracji, wiadomości i umiejętności tworzenia warunków permanentnego ich doskonalenia, uzupełniania, unowocześniania, wiązania w logiczne i merytoryczne całości, użytkowania w różnorodnych coraz to nowych sytuacjach życiowych."8
Zgodnie z założeniami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) „koncepcja uczenia się przez całe życie obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach - w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach oraz w placówkach kształcenia zawodowego, w uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia incydentalnego - w domu, w pracy i w społeczności. Podkreśla się w niej potrzebę przygotowywania oraz zachęcania wszystkich dzieci do nauki przez całe życie, od najmłodszych lat. Koncepcja ta ukierunkowuje działania w taki sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim - osobom dorosłym, pracującym i bezrobotnym, które muszą przekwalifikować się lub podnieść swoje kwalifikacje."
Kształcenie ustawiczne jako proces edukacyjny posiada ważne cechy, które dostrzegalne są zarówno w polskiej, jak i oświatowej rzeczywistości innych krajów. Pierwsza cecha to wielość organizatorów, czyli instytucje wychowania przedszkolnego, szkoły wszystkich poziomów i typów, placówki zajęć pozalekcyjnych, biblioteki, świetlice, kluby, domy i ośrodki kultury, instytucje artystyczne. Ważną rolę w organizowaniu odgrywa: rodzina, zakłady pracy, związki zawodowe, kościół, koncerny prasowe, radiowe, telewizyjne, filmowe. Wielość organizatorów to zaleta świadcząca o dużym zaangażowaniu sił społecznych w kształcenie ustawiczne. Różnorodność form edukacji (dydaktycznych i wychowawczych) to kolejna cecha kształcenia ustawicznego. Dokonuje się ich podziału według różnych kryteriów. Kryterium celu lub typu czynności (formy przyswajania, utrwalania, odnawiania, poszerzania i pogłębiania elementów składających się na kwalifikacje zawodowe i ogólne), kryterium jakości (intensywne i ekstensywne), kryterium - stosunek do szkoły (formy szkolne i pozaszkolne). Biorąc pod uwagę grupę realizowanych celów, w kształceniu ustawicznym wyróżnia się formy dydaktyczne, wychowawcze, artystyczne itp. oraz odnoszące się do ilości uczestników - indywidualne, zespołowe, masowe. Można też mówić o bezpośrednich i pośrednich formach tej edukacji. Kolejną cechą jest wielopoziomowość, która wyraża się w zróżnicowaniu treści co do ich poziomu merytorycznego, stopnia złożoności struktury różnych zajęć oraz w stopnia złożoności metod kształcenia (od łatwych do trudnych). Następna cecha kształcenia ustawicznego to ciągłość, oznaczająca stałość procesów kształceniowych i wychowawczych, brak przerw nie tylko podczas kształcenia na poszczególnych poziomach i w różnych formach, jak również w czasie przechodzenia pomiędzy poszczególnymi poziomami i rodzajami tego kształcenia. Jest przeciwieństwem przerw, akcyjności i doraźności. Ta stałość procesu kształcenia jest warunkiem osiągnięcia znacznych efektów edukacyjnych. Trwałość to szansa na utrzymanie wprawy w uczeniu się i gotowości do intelektualnego wysiłku. Drożność pomiędzy różnymi formami i ogniwami kształcenia to jedna z ważniejszych cech. Umożliwia swobodne przechodzenie z jednego poziomu kształcenia na następny, wyższy od poprzedniego, a także swobodne przechodzenie na tym samym poziomie, z jednej formy edukacji do innej - organizacyjnie i metodycznie odmiennej. Kształcenie ustawiczne cechuje również względna zwartość i wewnętrzna spójność składających się na nie elementów edukacyjnych. Kształcenie, które nie stanowi systemu, jest niespójne wewnętrznie (programowo, organizacyjnie i metodycznie) nie może liczyć na skuteczność.9
W wielu krajach, mimo różnic wypływających ze specyfiki narodowej, wyróżnia się cechy wspólne kształcenia ustawicznego, zgodnie z którymi:
-
„procesy uczenia się zachodzą w różnych miejscach nie tylko w formach zorganizowanych przez system edukacji;
-
wszyscy zatrudnieni muszą posiadać umiejętność samodoskonalenia się w różnych okolicznościach, traktować miejsce pracy jako instytucję edukacyjną;
-
zmienia się charakter i wzorce pracy;
-
istnieje w związku z powyższymi cechami potrzeba bardziej zaawansowanego systemu doradztwa;
-
rozwój multimediów i rynku oprogramowania komputerowego wpływa w znaczny sposób na kształcenie;
-
technologie informatyczne i cyfrowe stymulują kontakty między uniwersytetami i przedsiębiorstwami sektora ICT w zakresie kształcenia na odległość na rynkach globalnych;
-
instytucje kształcenia ustawicznego uelastyczniają odpowiedź na potrzeby rynku i kładą większy nacisk na wiedzę użyteczną i praktyczną;
-
partnerstwo między uniwersytetami a biznesem i przemysłem ma decydujące znaczenie dla sukcesu ekonomii wiedzy;
-
rozmywają się granice między życiem zawodowym a okresem nauki, formalną i nieformalną edukacją;
-
szkoły coraz bardziej angażują się w edukację moralną i obywatelską."10